Wat maakt dat we zolang hebben gezwegen? Collectief? Dat is een vraag die me de laatste tijd bezig houdt. Dit werd versterkt werd door de tentoonstelling Maria Magdalena in het Utrechtse Catherijne Convent, die grote indruk op me maakte. Ik dacht dat ik al best veel wist over de onderdrukking van de vrouw en het stelselmatig verzwijgen of verkleinen van de rol van vrouwen in onze geschiedenis (HISstory), maar ik werd toch verrast door de omvang en impact hiervan al in die tijd. Vlak voor de uitgang stond de volgende tekst ‘Wij zullen niet meer zwijgen’.

Het collectieve zwijgen gaat verder dan alleen het leed dat vrouwen is aangedaan. We zijn het ‘normaal’ gaan vinden dat er zoveel onrechtvaardigheid en ongelijkheid in de wereld is. Het omvat al het lijden dat het gevolg is van een onrechtvaardig en verzonnen verhaal tot de niet functionerende gemeenschappelijke voorzieningen en het gedrag dat hier direct en indirect het gevolg van is. Deze voorzieningen moeten dienend zijn en niet onderdrukkend. Het verzonnen verhaal over vrouwen geeft mannen permissie om macht over vrouwen uit te oefenen. Dit wordt niet meer getolereerd. Van #metoo tot de toeslagenaffaire, het collectieve zwijgen wordt doorbroken en is niet meer te stoppen.

De bron van collectief zwijgen is meestal te vinden in een gevoel van machteloosheid; ‘we kunnen er toch niets aan doen’. Dit bestaat al sinds mensenheugenis, toch lijkt het steeds manifester te worden in deze tijd door de hele samenleving heen. In het bijzonder raakt het de minder bedeelden, de afhankelijken, de minder assertieven en de ‘minderheden’ op diverse aspecten. Hoe komt het dat we het zover hebben laten komen dat de systemen die ons zouden moeten dienen nu vooral tegen ons werken? Waar komt dat vandaan en vooral wat kunnen we er aan doen?

Machteloosheid gaat over een gebrek aan vrijheid om zelf keuzes te kunnen maken over eigen leven en bezit. Machteloosheid ontstaat als er aan de kant van de macht (het systeem) geen of onvoldoende verantwoordelijkheid wordt genomen voor het eerlijk en juist uitvoeren van een ‘bedacht’ beleid en systeem. Dat begint met het bejegenen van mensen als mensen met een verhaal waarnaar echt geluisterd wordt. Waar kom je dat nog tegen? De mensen die de macht vertegenwoordigen voeren procedures uit, stellen diagnoses en schrijven richtlijnen voor, in veel gevallen zonder dat er echt wordt geluisterd naar de betrokkene of er zelfs maar persoonlijk contact is geweest. Het systeem beslist en de uitvoerenden kunnen zich hier veilig achter verschuilen. We hebben dat gezien bij de toeslagenaffaire en diverse andere overheidsdiensten die de menselijke maat zijn kwijt geraakt en derhalve niet meer vertrouwd worden.

De impact op levens is enorm. Dat zien we overal om ons heen. Ook in mijn eigen leven en directe omgeving stapelen de gevallen zich op. En dat maakt me boos. En verdrietig. Zo wordt er een onjuiste diagnose gesteld die in het dossier van een patiënt terecht komt en daar nooit meer uit verdwijnt, zelfs niet als achteraf wordt toegegeven dat er fouten zijn gemaakt. Met als gevolg dat er ook door andere behandelaars niet meer geluisterd wordt naar deze vrouw, ze is immers ‘ziek’ en moet daar eerst voor behandeld worden. Dat zij inmiddels al zoveel jaren ondraaglijk lijdt dat zij dood wil en deze diagnose dit hoogstwaarschijnlijk onmogelijk maakt, lijkt niet relevant. Dit voorbeeld rakelt bij mij ook nare ervaringen op. Van de talloze keren dat ik met mijn doodzieke moeder eerst door alle procedures heen moest alsof ze daar voor het eerst kwam, voordat ze echt werd geholpen. De pijn en onmacht dat ze dat steeds weer moest ondergaan en al die uren dat we daar zaten te wachten. Wat een hel was dat.

Al ruim een jaar zijn we in een proces met de gemeente verwikkeld om een huis te bouwen naast mijn vader, zodat hij daar langer kan blijven wonen en wij deze bijzondere plek in de familie kunnen houden. Door diverse fouten bij de gemeente en tegenstrijdige communicatie met ons blijkt dat ineens niet te kunnen. We verzanden in ondoorzichtige gemeentelijke procedures en ook hier is ons verhaal eigenlijk niet relevant. Sterker nog, de soms bizarre klachten van buren lijken zelfs meer aandacht te krijgen dan ons verhaal. Er is inmiddels bereidheid vanuit de gemeente om mee te werken aan een alternatief, maar deze weg zal lang zijn met vele onzekerheden over de uitkomst. Het vraagt moed, steeds meer geld en heel veel tijd en geduld. Een vriendin die wil scheiden is bang dat zij het financieel niet alleen zal redden en de paniekaanvallen die ze als gevolg hiervan heeft maken het heel moeilijk om de scheiding door te zetten. Hoeveel vrouwen kiezen dan toch maar eieren voor hun geld en blijven in een ongelukkig huwelijk? En hoe vergaat het degenen die wel de moed hebben om te scheiden? Ik ben inmiddels ervaringsdeskundige en spreek een bizarre hoeveelheid vrouwen in beide situaties. Het is natuurlijk positief dat steeds meer vrouwen voor zichzelf durven opkomen en eigen keuzes maken. Tegelijkertijd is het nog steeds zo dat dit voor vrouwen zwaarder is en meer impact heeft dan voor mannen. Wat kunnen we hieraan doen?

Machteloosheid speelt ook bij vrouwen die weten dat ze op hun hoede moeten zijn, nooit echt veilig zijn voor misbruik door mannen van welke aard dan ook. Elke vrouw kent dit gevoel. Nu steeds meer voorbeelden hiervan naar buiten komen durven gelukkig steeds meer vrouwen zich uit te spreken. Het wordt hoog tijd dat er echt geluisterd wordt naar vrouwen. Wie kent niet een situatie waarin je als vrouw al snel niet serieus wordt genomen doordat je tranen worden uitgelegd als overgevoelig, labiel of zelfs psychisch niet in orde? Hoe bizar is dat eigenlijk en hebben we wel door hoe groot de gevolgen hiervan zijn voor vele vrouwenlevens?

Het lijkt of alle publieke bestuurders en uitvoerders bevangen zijn door een angst om fouten te maken en derhalve zelf geen verantwoordelijkheid meer nemen voor de besluiten die ze nemen. Er is moed voor nodig om dit systeem te doorbreken. Om echt te luisteren en belangen eerlijk te bespreken en te wegen. De systemen waar we het over hebben zijn door (‘7 vinkjes’) mannen gemaakt in een overheersend mannelijke cultuur en ontberen veelal de menselijke waarden en principes die het leefbaar maken. Daarvoor zijn vrouwen nodig. Vrouwen die opstaan. Vrouwen die zich uitspreken. Vrouwen die in hun kracht gaan staan. Het gaat om heelheid van het mannelijke en vrouwelijke principe in deze wereld, niet om strijd van het een tegen het ander. Daarvoor zijn ook mannen nodig die dit onderkennen en ondersteunen. De zogenaamde ‘helpende helden’, zoals Monika Bankert ze noemt in haar boek ‘Voor Onze Dochters’. Daarin onderzoekt ze diepgaand de oorzaak van de onderdrukking van vrouwen. Ze gaat terug naar onze evolutie en ontwikkeling door de tijd heen en doet fascinerende ontdekkingen. Bekijk bekende onderzoeksgegevens door de bril van vrouwenonderdrukking en de schellen vallen je van de ogen. Ik raad je van harte aan dit boek te lezen!

Voor mij is het tijd om opnieuw op te staan voor vrouwen. De vorm waarin ik dat nu ga doen begint zich te ontvouwen. Samen met Monika Bankert, Leuny van der Werff en Gemma van Steekelenburg, onderzoeken we hoe vrouwen elkaar kunnen vinden, verbinden en versterken op wat ze nodig hebben in hun leven en werk. In alle verhalen hoor je dat het enorm helpt om te weten dat je niet de enige bent en er niet alleen voor staat. In mijn werk als begeleider van veranderingsprocessen richt ik mij altijd al op het versterken van de vrouwelijke waarden. Verbinding en begrip zorgen ervoor dat relaties verdiepen en dat geeft ruimte voor zowel meer eigenheid als gemeenschappelijkheid. In zo’n cultuur willen vrouwen wèl werken en zijn ze een cruciale factor voor een gezond werkklimaat en duurzame samenwerking. Uiteraard zijn er ook mannen nodig die de kracht van vrouwen onderkennen en meer ruimte willen geven, de helpende helden. Het gaat er uiteindelijk om dat we allemaal meer vanuit ons hart durven en kunnen leven. Om zo bij te dragen aan een meer menselijke en vreedzame wereld waarin het vrouwelijke en het mannelijke met elkaar in evenwicht zijn. Laten wij nu eens de diersoort zijn die harmonie en evenwicht brengt op deze aarde. Dan hebben ook wij hier nog een toekomst. Wie wil dat niet?